Գաղիացի իմ նախնիներից ես ժառանգել եմ բաց կապտավուն աչքեր, սահմանափակ խելք և անճարակություն կռվում: Իմ կարծիքով հագուստս նույնքան բարբարոսական է, որքան նրանցը: Սակայն մազերս ես չեմ յուղում:
Գաղիացիներն իրենց ժամանակի ամենաապաշնորհ անասուն մաշկողներն էին, ամենաապիկար խոտ հրկիզողները:
Նրանցից է գալիս կռապաշտությունս ու սրբապղծության հանդեպ իմ պաշտամունքը, - Օ՜, արատները բոլոր՝ զայրույթը, հեշտանքը (սքանչելի՜ է հեշտանքը), հատկապես կեղծիքն ու ծուլությունը:
Սոսկում եմ բոլոր արհեստներից: Տեր թե մշակ, կամ գյուղացի, բոլորն էլ նողկալի են: Գրիչ ես բռնում թե բրիչ, նույն արժեքն ունի: - Իսկակա՜ն ձեռքի դար է: - Ես երբեք չեմ ունենա իմ ձեռքը: Ձեռնասունությունը, ընդսմին, հեռուն է տանում: Սրտաճմլիկ եմ լինում վեհանձն մուրացիկներից: Ոճրագործները զզվելի են կռտվածների նման: Ասենք, ինձ ի՜նչ փույթ, ես անբասիր եմ:
Բայց ո՞վ է այսպես նենգավորել լեզուս, որ ցայսքան առաջնորդում, պահպանում է ծուլությունս: Կյանքս ապահովելու համար ես չօգտվեցի անգամ իմ սեփական մարմնից: Անբան դոդոշի նման ես ապրեցի ամենուրեք: Չկա որևէ եվրոպական ընտանիք, որ չճանաչեմ: - Սեփականիս նման հասկանում եմ այդ ընտանիքներին, որոնք կետ առ կետ շարժվում են Մարդու Իրավունքների Հռչակագրով: - Ես լավ գիտեմ ընտանիքից սերված տան տղերքին:
Գաղիացիներն իրենց ժամանակի ամենաապաշնորհ անասուն մաշկողներն էին, ամենաապիկար խոտ հրկիզողները:
Նրանցից է գալիս կռապաշտությունս ու սրբապղծության հանդեպ իմ պաշտամունքը, - Օ՜, արատները բոլոր՝ զայրույթը, հեշտանքը (սքանչելի՜ է հեշտանքը), հատկապես կեղծիքն ու ծուլությունը:
Սոսկում եմ բոլոր արհեստներից: Տեր թե մշակ, կամ գյուղացի, բոլորն էլ նողկալի են: Գրիչ ես բռնում թե բրիչ, նույն արժեքն ունի: - Իսկակա՜ն ձեռքի դար է: - Ես երբեք չեմ ունենա իմ ձեռքը: Ձեռնասունությունը, ընդսմին, հեռուն է տանում: Սրտաճմլիկ եմ լինում վեհանձն մուրացիկներից: Ոճրագործները զզվելի են կռտվածների նման: Ասենք, ինձ ի՜նչ փույթ, ես անբասիր եմ:
Բայց ո՞վ է այսպես նենգավորել լեզուս, որ ցայսքան առաջնորդում, պահպանում է ծուլությունս: Կյանքս ապահովելու համար ես չօգտվեցի անգամ իմ սեփական մարմնից: Անբան դոդոշի նման ես ապրեցի ամենուրեք: Չկա որևէ եվրոպական ընտանիք, որ չճանաչեմ: - Սեփականիս նման հասկանում եմ այդ ընտանիքներին, որոնք կետ առ կետ շարժվում են Մարդու Իրավունքների Հռչակագրով: - Ես լավ գիտեմ ընտանիքից սերված տան տղերքին:
------------------------------
Երանի նախորդներ ունենայի Ֆրանսիայի պատմության որևէ կառմանում:
Սակայն ո՛չ, ոչի՛նչ չկա:
Միանգամայն պարզ է, որ ես ստորին ցեղից եմ: Ինձ անհասկանալի է ընդվզումը: Եթե ցեղս երբևէ ոտքի է ելնում, ապա միայն թալանելու համար. այդպես գայլերն են հարձակվում ուրիշի սատկեցրած գազանի վրա:
Հիշում եմ Ֆրանսիայի՝ Եկեղեցու ավագ դստեր պատմությունը: Ես՝ գեղջուկս, շրջագայել էի սուրբ երկրում. գլխիցս դուրս չեն գալիս շվաբյան հովիտներն ակոսող ճամփաները, բյուզանդիո տեսարանները, սոլիմյան ամրոցները: Մարիամի պաշտամունքը, գորովագթությունը Խաչելության վրա իմ մեջ հառնում են աշխարհիկ բյուրավոր հրաշքների կողքին: - Ես՝ բորոտս, նստած եմ խեցիների կտորտանքի ու ծակծկող եղինջների վրա, արևահար պատի տակ: - Ավելի ուշ որպես վարձկան-զինվոր պահակություն էի անում Գերմանիայի գիշերների ներքո:
Օ՜, չմոռանամ նաև. խելացնոր, հարայ-հրոցով պարում էի պառավների ու երեխաների հետ բոսորագույն մի բացատում:
Հիշողություններս չեն անցնում այդ երկրից ու քրիստոնեությունից անդին: Ես ինձ միշտ պատկերացնելու եմ այդ անցյալում: Սակայն հար մենակ, առանց ընտանիքի. իսկ ի՞նչ լեզվով էի խոսում: Երբեք ինձ չեմ մտաբերում ո՛չ Քրիստոսի, ո՛չ նրա փոխանորդների՝ Ավագների ժողովարաններում:
Ի՞նչ էի ես անցյալ դարում. միայն այսօր եմ ինձ վերագտնում: Վե՛րջ այլևս թափառաշրջիկներին, վե՛րջ տարտամ պատերազմներին: Ստորին ցեղը կլանել է ամեն ինչ. ժողովուրդն է, ինչպես ասում են, բանականությունը, ազգը և գիտությունը:
Օ՜, գիտությունը: Զավթել է ամեն բան: Վասն մարմնո և վասն հոգվո, - վերջին հաղորդությունը, - բժշկությունն ու փիլիսոփայությունը, - պառավական դեղամիջոցներն ու վերամշակված ժողովրդական երգերը: Նաև իշխանների զվարճալիքներն ու իրենց իսկ արգելած խաղերը: Աշխարհագրությունը, տիեզերագնացությունը, մեխանիկան, քիմիան…
Գիտությունը, նորընծա ազնվականությունը: Առաջադիմություն: Աշխարհն առաջ է շարժվում: Իսկ ինչո՞ւ չպտտվի:
Ահավասիկ թվերի հայտնությունը: Մենք գնում ենք առ «Հոգին»: Շատ ստույգ է իմ ասածը, մարգարեություն է: Ես հասկանում եմ, բայց նախընտրում եմ լռել, քանզի անկարող եմ բացատրվել առանց հեթանոս խոսքերի:
------------------------------
Հեթանոս արյո՜ւնն է արթնանում: Հոգին մոտիկ է, ինչո՞ւ Քրիստոսը ինձ օգնական չէ, ինչո՞ւ չի ընծայում հոգուս ազնվություն և ազատություն: Ավա՜ղ, Ավետարա՛նն էլ սպառեց իրեն: Ավետարա՛ն, Ավետարա՛ն:
Աստծուն սպասում եմ անհագ որկրամոլի նման: Հա՛ր և հավիտյա՛ն ստոր ցեղից եմ:
Ահա ես արմորիկյան լողափում եմ: Թող քաղաքները բռնկվե՛ն իրիկնալույսերի ծովում: Իմ օրն ավարտված է. ես լքում եմ Եվրոպան: Ծովաշունչ օդը կայրի թոքերս, մահաբեր եղանակից կդաբաղվի մաշկս: Լողալ, կոխկրտել խոտը, որսալ, ծխել մանավանդ խմել եռացող մետաղի նման թունդ ըմպելիքներ, ինչպես կոնծում էին իմ հարազատ նախնիները խարույկի շուրջը նստած:
Ես կվերադառնամ երկաթե մկաններով, թխաթույր մաշկով ու մոլեգին աչքերով. իմ դիմակից կգուշակեն, որ ես սերված եմ ուժեղ ցեղից: Ես շատ ոսկի կունենամ. կլինեմ դատարկապորտ ու բռի: Կանայք հոգածում են նման խեղանդամ գիշատիչներին, որոնք վերադարձել են տաք երկրներից: Ես խառնված կլինեմ քաղաքական գործերին: Եվ փրկված:
Այժմ ես անիծյալ եմ, սոսկում եմ հայրենիքից: Լավագույնը լավ հարբած քնելն է ափի ավազներին:
------------------------------
Ոչ մի տեղ չեմ մեկնի: - Կրկին կթափառեմ այստեղի ճանապարհներով՝ կքված իմ իսկ մեղքի ծանրությունից, մեղք, որն իր տանջաբեր արմատները խորքերս տարածեց հենց բանականությանս արշալույսին, - մեղք, որն ինձ երկինք է բարձրացնում, հարվածում, տապալում գետնին, քարշ տալիս իր հետևից:
Վերջին անմեղությունն ու պատկառանքը վերջին: Վճռված է: Չցուցադրել աշխարհին իմ նողկանքն ու դավաճանությունները իմ:
Առա՛ջ: Երթ, բեռ, անապատ, տաղտուկ և զայրույթ:
Ո՞ւմ վարձկանը դառնալ: Ո՞ր գազանին պաշտել: Ո՞ր սրբապատկերը երկրպագել: Ո՞ւմ սիրտը կոտրել: Ո՞ր կեղծիքը պետք է թաքցնել: Ո՞ւմ արյունով պետք է քայլել:
Մանավանդ զգուշանալ արդարադատությունից: - Կյանքը դաժան է, տխմարանալը՝ հեշտ, - կկռած ձեռքով չբացե՞մ դագաղի կափարիչը, պառկեմ ու խեղդվեմ: Այդպիսով վերջ ծերությանը, վերջ փորձանքներին: Խուճապը վայել չէ ֆրանսիացուն:
- Ա՜հ, այնքան լցված եմ, որ պատրաստ եմ կատարելության ձգտող իմ պոռթկումները նվիրաբերել ցանկացած աստվածային պատկերին:
Օ՜, իմ անձնուրացություն, օ՜, իմ սքանչելի գթասրտություն, սակայն՝ այստե՛ղ, ա՛յս աշխարհում:
De profundis Domine, ի՜նչ հիմարն եմ:
------------------------------
Տակավին մանուկ՝ հիանում էի անհողդողդ տաժանապարտով, որի ետևից առընդմեջ գոցվում էին աքսորավայրի դռները: Այցելում էի այն իջևանատներն ու պանդոկները, որ նա սրբացնում էր իր ներկայությամբ, նրա աչքերով էի նայում երկնային կապույտին ու դաշտում ծաղկող եռուզեռին, ես նրա ճակատագրի հոտն էի առնում քաղաքներում: Նա ավելի զորեղ էր, քան ուզածդ սուրբը, ավելի ողջամիտ, քան ուզածդ ճանապարհորդը, - և նա՛, միայն ի՛նքն էր վկան իր փառքի և իր իմաստության:
Ճամփաներին, ձմռան պարզկա գիշերները անօթևան, անոթի և անհանդերձ մի ձայն էր անվերջ ճմլում սառցակալած սիրտս. «Թուլություն կամ ուժ. ահա, քեզ ուժն եմ տալիս: Դու ո՛չ գիտես, թե ուր ես գնում, ո՛չ էլ՝ ինչու ես գնում. մտի՛ր ամեն տեղ, պատասխանի՛ր ամեն ինչին: Եթե դիակ ես, առավելևս չեն սպանի քեզ»: Առավոտյան աչքերս այնքան շաղված էին, կերպարանքս՝ այնքան մեռելային, որ ինձ հանդիպողները գուցե և չտեսան ինձ:
Քաղաքներում ցեխը հանկարծ աչքիս հառնեց ալ սևաթույր, ինչպես հարևան սենյակում պտտվող լամպի արտացոլանքը հայելու մեջ, ինչպես ադամանդը՝ մութ անտառում: «Հաջողությո՜ւն», - գոչեցի ես և տեսա բոցե ու ծխե մի ծով երկնքում, իսկ աջ ու ձախ՝ գանձերն ամենակերպ՝ բռնկված ասես հազարաբույր շանթ-կայծակներից:
Սակայն գինարբուքն ու կանանց ընկերակցությունն արգելված էին ինձ: Մտերիմ անգամ չունեի: Ահա ես ինձ տեսնում եմ մոլեգնած ամբոխի առջև, մահապատիժն ի կատար ածող դասակին դեմառդեմ, վշտահար ողբալիս, որ անկարող են հասկանալ ինձ, և ես ներում եմ նրանց, - ինչպես Ժաննա դ'Ա՜րկը, - «Քահանանե՛ր, ուսուցիչնե՛ր, վարպետնե՛ր, - դուք չարաչար սխալվում եք ինձ դատաստանի ենթարկելով: Ես երբեք չեմ եղել այս ժողովրդի հետ, ես երբեք քրիստոնյա չեմ եղել, ես այն ցեղից եմ, որ երգում է տառապանքների մեջ, ես չեմ ըմբռնում օրենքները, ես զուրկ եմ բարոյականության հասկացողությունից, ես վայրենի եմ, դուք սխալվում եք...»:
Այո, աչքերս փակ են ձեր լույսի առաջ: Ես անասուն եմ, ես նեգր եմ: Բայց ես կարող եմ փրկվել: Դուք կեղծ նեգրեր եք, արյունարբու և ընչաքաղց մոլագարներ: Վաճառական, դու նե՛գր ես, ատենակալ, դու նե՛գր ես, զորապետ, դու նե՛գր ես, կայսր՝ հին քո՛ս, դու նե՛գր ես, դու խմել ես Սատանայի սարքած անսակադիր ըմպելիքը: - Այս խաժամուժը ներշնչված է տենդով ու քաղցկեղով: Ծերերն ու հաշմանդամներն այնքան հարգարժան են, որ ուզում ես մի լավ խաշել նրանց: - Չարաճճի բան կլինի թողնել մայրցամաքը, ուր խենթությունն է դեգերում՝ պատանդ հայթայթելով այս ողորմելիների համար: Ես մտնում եմ Քամի զավակների ճշմարիտ արքայությունը:
Արդյոք ճանաչո՞ւմ եմ բնությունը, ճանաչո՞ւմ եմ ինքս ինձ: - Այլևս ո՛չ մի բառ: Մեռելներին ես կթաղեմ իմ սեփական որովայնում: Ճիչե՛ր, թմբո՛ւկ, պա՛ր, պա՛ր, պա՛ր, պա՛ր: Նույնիսկ պահը չեմ զգա, երբ ափ իջնեն սպիտակները, և կսուզվեմ անէության գիրկը:
Քա՛ղց, ծարա՛վ, ճիչե՛ր, պա՛ր, պա՛ր, պա՛ր, պա՛ր:
------------------------------
Սպիտակները ափ են իջնում: Համազա՛րկ: Պետք է հնազանդվել մկրտությանը, հագնվել, աշխատել:
Բայց գթությունը խփեց գլխիս: Ա՜յ, դա չէի նախատեսել:
Ես չարիք չեմ գործել բնավ: Օրերս դյուրին կանցնեն, ստրջանքը կխնայի ինձ: Տառապանքներ չի կրի հոգիս գրեթե անկենդան բարիքի համար, որտեղից լույսն է բարձրանում դժնդակ՝ ինչպես հուղարկավորության մոմերից: Տան տղու բախտն է՝ անժամանակ դագաղ՝ ծածկված զուլալ արցունքներով: Անշուշտ, ցոփությունը հիմար բան է, մեղքը՝ նույնպես. բորբոսը պետք է մի կողմ շպրտել: Սակայն ժամացույցը դեռ չի կարողանա հնչեցնել միայն անաղարտ վշտի ժամը: Իսկ գուցե ինձ առևանգե՞ն երեխայի նման, որ ես խաղամ դրախտում բոլոր դժբախտությունների մոռացման մեջ:
Շտապի՛ր, կա՞ արդյոք մի ուրիշ կյանք: - Ննջելը հարստության մեջ անհնարին է: Հարստությունը միշտ եղել է հասարակական: Լոկ աստվածային սերն է շնորհում բանալիները գիտության: Ես տեսա, որ բնությունն ընդամենը բարության հանդես է: Մնաք բարյա՜վ, ցնորքներ, իդեալներ, մոլորություններ:
Ողջամիտ երգը հրեշտակների ամբառնումն է փրկակար նավից՝ դա սերն է աստվածային: - Երկո՛ւ սեր՝ կամ կմեռնեմ երկրային սիրուց կամ անձնվիրումից: Ես լքեցի հոգիներ, որոնց ցավը կահագնանա իմ մեկնումով: Դուք ինձ կգտնեք նավաբեկյալների մեջ, բայց նրանք, ովքեր մնում են, մի՞թե իմ բարեկամները չեն:
Փրկեցե՛ք նրանց:
Բանականությունս է ծնվում: Աշխարհը բարի է: Ես կօրհնեմ կյանքը: Կսիրեմ եղբայրներիս: Սրանք այլևս մանկական խոստումներ չեն: Ոչ էլ հույս՝ ծերությունից ու մահից խույս տալու համար: Աստված է ինձ ուժ տալիս, ես փառաբանում եմ Աստծուն:
------------------------------
Անձկությունն այլևս իմ սերը չէ: Կատաղություն, ցոփություն, խենթություն. գիտեմ նրանց բոլոր խոյանքներն ու աղետները, - թոթափել եմ ամբողջ բեռս: Առանց գլխապտույտ ունենալու գնահատենք իմ անմեղության ընդարձակությունը:
Ես այլևս ընդունակ չեմ մխիթարվել գանակոծությամբ: Չեմ կարծում, թե հարսանեկան նավ եմ նստել, որպեսզի աներս Հիսուս Քրիստոսը լինի:
Ես իմ խելքի գերին չեմ: Ես ասացի. «Աստված: Ես ազատություն եմ ուզում փրկության մեջ. ինչպե՞ս հասնել դրան»: Թեթևսոլիկ հակումներս լքել են ինձ: Այլևս ո՛չ անձնվիրություն, ո՛չ աստվածային սեր: Ես չեմ ափսոսում զգայուն հոգիների դարը: Յուրաքանչյուր ոք իր դատողությունն ունի արհամարհանքի ու գթասրտության. ես իմ տեղը պահում եմ ողջամտության այդ հրեշտակային սանդուղքի ամենաբարձր աստիճանին:
Ինչ վերաբերում է կայուն երջանկությանը, ընտանեկան կամ... ո՛չ... ո՛չ, ես չե՛մ կարող: Ես չափազանց ցրված եմ, չափազանց թույլ: Կյանքը փթթում է աշխատանքով, հին ճշմարտություն է. իսկ իմ կյանքն այնքան էլ ծանր չէ, այն ճախրում ու ծածանվում է հեռվում, գործողության վերևում` աշխարհի համար այդ թանկարժեք կետում:
Ասես պառաված օրիորդ լինեմ, քաջությունս չի հերիքում, որ մահը սիրեմ:
Թե՜ Աստված ինձ պարգևեր խաղաղությունը երկնային, աղոթքը օդեղեն, - ինչպես հին սրբերին: - Սրբե՜ր, զորավորնե՜ր, արվեստագետնե՜ր, սրանք ոչ մեկին այլևս պետք չեն:
Անվերջանալի՜ զավեշտախաղ: Իմ անմեղությունից լացս գալիս է: Կյանքը զավեշտ է, որ բոլորն են խաղում:
------------------------------
Բավակա՛ն է: Ահա՛ դատաստանը: - Հառա՜ջ: Ախ, թոքերս այրվում են, քունքերս` պայթում, գիշերը թավալվում է աչքերիս մեջ այս արևի պատճառով, սի՜րտս,... մարմի՜նս...
Ո՞ւր ենք գնում, մարտի՞: Ես թույլ եմ, ինձնից առաջ են անցնում: - Գործիքնե՛ր, զենքե՛ր... ժամանա՛կ...
Կրա՛կ, կրակե՛ք ինձ վրա: Ա՛յ, այստե՛ղ, թե չէ կհանձնվեմ:
- Վախկոտնե՛ր- Ես ինձ կսպանե՛մ, կնետվե՛մ ձիերի սմբակների տակ:
Ա՜հ...
- Դրան էլ կվարժվեմ:
Դա կլինի ֆրանսիական կյա՛նքը, պատվի արահե՛տը:
